Του Γιώργου Χαρωνίτη
Σίγουρα μία από τις χειρότερες ειδήσεις στον κόσμο της μουσικής τα τελευταία χρόνια ήταν ότι ο Keith Jarrett, ένας από τους πιο συγκλονιστικούς πιανίστες του κόσμου τις τελευταίες δεκαετίες, λόγω σοβαρών και αξεπέραστων προβλημάτων υγείας, δεν επρόκειτο να αγγίξει ξανά τα πλήκτρα του αγαπημένου του οργάνου – τουλάχιστον δημόσια! Με όλη την αριστερή πλευρά του να έχει παραλύσει ολοκληρωτικά μετά από δύο απανωτά εγκεφαλικά επεισόδια το 2018 – τα οποία ανακοίνωσε δημόσια ο ίδιος πέρυσι το φθινόπωρο – είναι πια αδύνατον να είναι αυτό που ήταν πάντα: ένας εκπληκτικός δημιουργικός και ευφάνταστος πιανίστας της τζαζ και της κλασικής μουσικής, ικανός να στήνει και να παρουσιάζει μοναδικά σόλο πιανιστικά αυτοσχεδιαστικά κοντσέρτα που πολλά από αυτά έχουν γράψει – και έχουν γραφτεί στην – σύγχρονη μουσική ιστορία.
Ο τελευταίος σόλο πιανιστικός δίσκος του Keith Jarrett κυκλοφόρησε πέρυσι το φθινόπωρο από την γερμανική εταιρία ECM, έχει τίτλο «The Budapest Concert», είναι ηχογραφημένος τον Ιούλιο του 2016 στην Αίθουσα Συναυλιών Μπέλα Μπάρτοκ της ουγγρικής πρωτεύουσας και επισφραγίζει με έναν τραγικό τρόπο μια πολύ πλούσια μουσική πορεία που κρατάει από τα μέσα της δεκαετίας του ’60 ως τις μέρες μας, από τότε που ο ταλαντούχος πιανίστας ήταν μέλος των Jazz Messengers του ντράμερ Art Blakey και του κουαρτέτου του σαξοφωνίστα Charles Lloyd, δίνοντας στην σύγχρονη τζαζ μιαν άλλη ξεχωριστή υφή εντάσσοντας στο ρεπερτόριό της ακόμα και κομμάτια του Bob Dylan! [Μιλώντας για το κουαρτέτο του Charles Lloyd, ας θυμηθούμε πως ήταν ένα προχωρημένο για την εποχή γκρουπ που έπαιζε σε τζαζ φεστιβάλ στις (σοβιετικές τότε) Βαλτικές χώρες ή σε χίππικα ψυχεδελικά συναυλιακά στέκια όπως το Filmore].
Εμείς εδώ θα πάμε 50 χρόνια πίσω, την εποχή που ο Keith Jarrett ηχογράφησε το πρώτο σόλο πιανιστικό άλμπουμ του, ξεκινώντας έτσι μια θαυμαστή πορεία για τον ίδιο αλλά και εγκαινιάζοντας ένα καινούριο trend – ας το πούμε έτσι – για τους δημιουργικούς πιανίστες της τζαζ. Για να μην παρεξηγηθούμε, η τζαζ σε όλη της την ιστορία είχε στενή σχέση με το σόλο πιάνο, από τους πιανίστες του ραγκτάιμ και του μπούγκι, στον εκπληκτικό Art Tatum και από εκεί στον Thelonious Monk, όμως στις μοντέρνες της σελίδες και με τον τρόπο που τις ξεφύλλιζε ο Jarrett η προσέγγισή του φάνταζε καινοτομική. Η αλήθεια είναι πως τα πιανιστικά κοντσέρτα ήταν προνόμιο μόνο της κλασικής μουσικής και το να εμφανίζεται ένας πιανίστας που ναι μεν γνώριζε σε βάθος τον Μπαχ και τον Μότσαρτ αλλά προτιμούσε να αντλεί από τις λαϊκές ρίζες της μαύρης μουσικής ή από folk πηγές και να παρουσιάζει πλήρη και ολοκληρωμένα αυτοσχεδιαστικά πιανιστικά κοντσέρτα ήταν μάλλον πρωτοφανές!
Το πρώτο σόλο πιανιστικό άλμπουμ του Keith Jarrett πάντως δεν ήταν ούτε live ούτε εντελώς αυτοσχεδιαστικό. Λεγόταν «Facing You» και ήταν ηχογραφημένο τον Νοέμβριο του 1971 στο Όσλο – στο Arne Bendiksen Studio όπου ο Manfred Eicher, ο δημιουργός και παραγωγός της ECM θα έκανε πάρα πολλές από τις ιστορικές του ηχογραφήσεις. Ο Jarrett ακόμα εκείνη την εποχή ήταν μέλος του γκρουπ του Miles Davis (έπαιζε ηλεκτρικό όργανο!) και δεν θυμάται πως ακριβώς γεννήθηκε η ιδέα για αυτό το σόλο πιάνο άλμπουμ! Από τον τίτλο και μόνο μας φέρνει στο νου τα άλμπουμ «Conversations With Myself» και «Further Conversations With Myself» που είχε ηχογραφήσει μερικά χρόνια πιο πριν, το 1963 και 1967 αντιστοίχως, ο πιανίστας – και σημείο αναφοράς για τον Jarrett – Bill Evans. Όμως η διαφορά είναι ότι στο «Facing You» η σύνθεση και η δόμηση της μουσικής της δίνει μιαν originality που αμέσως τοποθετεί τον Jarrett στην πρώτη γραμμή. Και, επιπροσθέτως, μας δίνει επακριβώς τον δρόμο που θα ακολουθήσει στα επόμενα χρόνια ο Jarrett, πάνω στη σκηνή και ζωντανά, ενώπιον κοινού. Από το οποίο μάλιστα ο πιανίστας και δημιουργός θα έχει την απαίτηση να ακούει και να παρακολουθεί με ιδιαίτερη προσοχή και χωρίς περιττούς θορύβους ενώ, παράλληλα, θα απαγορεύει και την χρήση φλας ή και εντελώς την λήψη φωτογραφιών!
Κάθε ένα από τα οκτώ κομμάτια (διαρκείας από 10 έως 3 λεπτά έκαστον) που απαρτίζουν το «Facing You» θα μπορούσε να είναι μέρος ενός live πιανιστικού κοντσέρτου του. Και σίγουρα ο Keith Jarrett αυτό έφερε στο νου του όταν βρέθηκε στη σκηνή του τζαζ φεστιβάλ της Χαϊδελβέργης για να κάνει μια σόλο performance. Και η ιδέα να ηχογραφούνται αυτά τα σόλο του Jarrett και να γίνονται δίσκοι, αν και παράτολμη, αποδείχθηκε πετυχημένη. Το επόμενο πιανιστικό άλμπουμ «Solo Concerts – Bremen / Lausanne» (1973) ήταν διπλό, ζωντανά ηχογραφημένο φυσικά, και κυκλοφόρησε σε box, όπως οι πολυτελείς εκδόσεις της κλασικής μουσικής. Το μνημειώδες «The Koln Concert» του 1975 έγινε – και εξακολουθεί να παραμένει – παγκόσμιο χιτ! Ενώ το να κυκλοφορείς τον επόμενο χρόνο ένα 10απλό box set όπως το «Sun Bear Concerts» (ζωντανή ηχογράφηση οκτώ κοντσέρτων του Keith Jarrett στην Ιαπωνία) ούτε σύνηθες ήταν ούτε λογικό για τον κόσμο της τζαζ. Ο Jarrett όμως και ο Eicher ώθησαν την ECM μπροστά – και αυτή η σχέση παραμένει ζωντανός και ζωτικός άξονας σ’ αυτό που νοούμε ως μουσική παραγωγή ακόμα και σήμερα.
Ο Keith Jarrett με το «Facing You» πριν από 50 χρόνια όρισε μια καινούρια πραγματικότητα στη σύγχρονη μουσική που υπερβαίνει τα όρια της τζαζ ή οποιασδήποτε άλλης μουσικής ετικέτας. Έδειξε στην πράξη ότι η στιγμιαία μουσική δημιουργία μπορεί να αποτελεί πραγματικό έργο τέχνης όταν μπορεί να αντλεί ελεύθερα από οποιαδήποτε πηγή και όταν μπορεί να απευθύνεται με ειλικρίνεια και αμεσότητα, όπως η λαϊκή μουσική, στους πάντες. Και να εξελίσσεται με τον χρόνο, βάζοντας τον ίδιο τον καλλιτέχνη να αντιμετωπίζει τον εαυτό του από μια καινούρια θέση. Αυτό έκανε σε όλη του την πορεία ο Jarrett.