Του ΑΓΓΕΛΟΥ ΜΕΝΔΡΙΝΟΥ
Ζούμε στην εποχή της εικόνας κι όχι του λόγου. Αρκεί μια θρησκευτική γιορτή, ένα ωραίο ντεκόρ για να σβήσει μια εποχή. Για τον Πρωθυπουργό ο Αη Στράτης ήταν «τόπος διχασμού και δοκιμασίας». Η Ιστορία υποστηρίζει ότι ήταν «τόπος τιμωρίας και υπομονής», αλλά ποιος την ακούει…
Σε μια εποχή που όλοι ζητούν συγγνώμη, ακόμη και ο πάπας για τις αμαρτίες της δικής του εκκλησίας, θα περίμενε κανείς ο κ. Μητσοτάκης, αφού θέλησε να ανοίξει αυτό το κεφάλαιο να ψελλίσει μια συγγνώμη, για λογαριασμό των προκατόχων του, από τους ανθρώπους που υπέφεραν εκεί. Δεν είχαν κάνει κάποιο έγκλημα. Απλά δεν ήθελαν να απαρνηθούν την ιδεολογία τους.
Τι συνέβαινε όμως στο πιο απομονωμένο αυτό νησί του Αρχιπελάγους;
*Το 1929 με το ιδιώνυμο του Βενιζέλου εξορίστηκαν κομουνιστές συνδικαλιστές, διανοούμενοι. Ανάμεσά τους ο Κώστας Βάρναλης κι ο Δημήτρης Γληνός.
*Επτά χρόνια αργότερα, το 1936, με τη δικτατορία Μεταξά, ο… πληθυσμός του αυξήθηκε εντυπωσιακά. Τώρα πια δεν έστελναν μόνο αριστερούς, αλλά αντιπάλους του καθεστώτος. Γενικά.
* Μαύρη σελίδα για την ελληνική Ιστορία η 26η Απριλίου 1941 όταν οι Γερμανοί κατέλαβαν το νησί. Οι εξόριστοι είχαν αρχίσει διαπραγματεύσεις με τον διοικητή της Χωροφυλακής για την απελευθέρωσή τους. Εκείνος προτίμησε να τους παραδώσει στους κατακτητές. Ο «κύριος» Διοικητής ενήργησε ως κρατικός υπάλληλος κι όχι ως Έλληνας. Για να μην το σκάσουν μάλιστα οι κρατούμενοι παρέταξε 12 χωροφύλακες. Αποτέλεσμα να σκοτωθούν τρεις και να τραυματιστούν άλλοι δύο. Αργότερα οι νέοι δεσμώτες, οι ναζί, έστειλαν τους Μακεδόνες εξόριστους στη Θεσσαλονίκη και τους έβαλαν το δίλημμα: Η υπογράφετε ότι είστε Βούλγαροι ή σας στέλνουμε στο απόσπασμα. Έγινε το δεύτερο!
Τον χειμώνα του 1941-42 οι εξόριστοι που είχαν οργανωθεί, καλλιεργούσαν τη γη κι εξασφάλιζαν ένα συμπλήρωμα στην τροφή τους είδαν τους δεσμοφύλακες να τους παίρνουν τις προμήθειες και α χρήματα. Η πείνα θέρισε 33.
*Το στρατόπεδο έκλεισε το 1944 με την αποχώρηση των Γερμανών, αλλά σύντομα άνοιξε και πάλι, την Άνοιξη του ΄47 με τον αναγκαστικό νόμο 511 της 31ης Δεκεμβρίου 1947 (Α299) «Περί μέτρων αναφερομένων εις τους υπό εκτόπισιν διατελούντας». Η επίσημη ονομασία του στρατοπέδου ήταν «Στρατόπεδον Πειθαρχημένης Διαβιώσεως Εκτοπισμένων». Σε αυτό έστειλαν όσους Μακρονησιώτες δεν υπέγραφαν δήλωση μετανοίας. Μέχρι το 1962 υπολογίζεται ότι πέρασαν από εκεί 9.000 κρατούμενοι. Οι ποιητές Γιάννης Ρίτσος και Τάσος Λειβαδίτης, ο ιστορικός Δημήτρης Φωτιάδης, πολιτικοί όπως ο Γιάννης Πασαλίδης, ο Κώστας Γαβριηλίδης που πέθανε εκεί, ο Ηλίας Ηλιού, καλλιτέχνες και πνευματικοί άνθρωποι όπως ο Τζαβαλάς Καρούσος, ο Τίτος Πατρίκιος, ο Φοίβος Ανωγιανάκης, ο ζωγράφος Χρήστος Δαγκλής, ο χαράκτης και ζωγράφος Γιώργος Φαρσακίδης, αγωνιστές της Εθνικής Αντίστασης όπως ο Στέφανος Σαράφης και τόσοι άλλοι.
*Η χούντα δεν μπορούσε να υστερήσει. Άνοιξε και πάλι το στρατόπεδο για να φιλοξενήσει… επικίνδυνους ανθρώπους όπως ο μετέπειτα Πρόεδρος της Βουλής Γιάννης Αλευράς.
Ο Κώστας Βάρναλης έγραψε τις εντυπώσεις στην εφημερίδα «Ανεξάρτητος» το 1935, αμέσως μετά την επιστροφή του από τον Αη Στράτη. Είναι ένα μοναδικό ντοκουμέντο η σειρά αυτή των δημοσιευμάτων. Σας παρουσιάζουμε την πρώτη συνέχεια που έχει ενδιαφέρον για τον τρόπο με τον οποίο γινόταν η σύλληψη των… επικίνδυνων ατόμων που έπρεπε να εξοριστούν, χωρίς δίκη, χωρίς απολογία. Πήγαινες εξορία και δεν ήξερες το γιατί. Όσο για τις μεθόδους της, τότε, Ασφάλειας ίσως θυμίσουν κάτι σε αρκετούς.
Αξίζει τον κόπο να διαβαστεί.
Οι φωτογραφίες προέρχονται από το Μουσείο Δημοκρατίας Άγιος Ευστράτιος, οι περισσότερες από στο αρχείο των Βασίλη και Μύρωνα Μανικάκη, το ΑΣΚΙ και τον ΕΛΙΑ.
Στην κεντρική φωτογραφία οι εξόριστοι στον Αη Στράτη, Μάνος Κατράκης, Γιάννης Ρίτσος, Δημήτρης Φωτιάδης και Μενέλαος Λουντέμης.